કેન્સર એક એવો ખતરનાક રોગ છે, જે મોટાભાગના લોકોને છેલ્લા તબક્કે જ ખબર પડી જાય છે. ઘણી વખત પરિસ્થિતિ એટલી વણસી જાય છે કે સારવાર પણ બિનઅસરકારક બની જાય છે. અન્ય રોગોની જેમ, કેન્સરના લક્ષણો પણ શરીરમાં ઉદ્ભવે છે, પરંતુ આપણે ઘણીવાર તેને નાની સમસ્યા સમજીને અવગણીએ છીએ અથવા કહો કે આપણે લક્ષણોને જરા પણ સમજી શકતા નથી. અન્ય પ્રકારના કેન્સરની જેમ ફેફસાના કેન્સરને ઓળખવું પણ મુશ્કેલ છે, પરંતુ જો આપણે કહીએ કે માત્ર શ્વાસ લેવાથી જાણી શકાય છે કે તમને ફેફસાનું કેન્સર છે કે નહીં, તો તમારી પ્રતિક્રિયા શું હશે? અલબત્ત તમે ચોંકી જશો, પરંતુ આ વાત સાવ સાચી છે.
વાસ્તવમાં, ઓલ ઈન્ડિયા ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ મેડિકલ સાયન્સ (AIIMS)ના ડોક્ટર્સ અને સંશોધકોએ આ વાતનો ખુલાસો કર્યો છે. ‘ઈલેક્ટ્રોનિક નોઝ’ અથવા ‘ઈ-નોઝ’ નામના ઉપકરણનો ઉપયોગ કરીને, સંશોધકો અસ્થિર કાર્બનિક સંયોજનો દ્વારા ફેફસાના કેન્સરના લક્ષણોને ઓળખવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે. ‘અસ્થિર કાર્બનિક સંયોજનો’ રાસાયણિક તત્વોના મિશ્રણમાંથી ઉત્પન્ન થતા કાર્બનિક પદાર્થો છે.
AIIMSના સેન્ટર ઑફ એક્સેલન્સ ઇન બ્રેથ રિસર્ચના વડા ડૉ. અનંત મોહન સમજાવે છે કે જ્યારે પણ આપણે શ્વાસ બહાર કાઢીએ છીએ ત્યારે આપણે એલ્કેન્સ અને બેન્ઝીન જેવા ઘણા સંયોજનો પણ મુક્ત કરીએ છીએ. જો કે, તેમની રચના રોગથી રોગ અને વ્યક્તિથી વ્યક્તિમાં બદલાય છે. આમાંના કેટલાક અસ્થિર કાર્બનિક સંયોજનો (VOCs) ફેફસાનું કેન્સર ધરાવતા લોકોમાં ઉપર-નિયમિત હોઈ શકે છે. જ્યારે તેમાંથી કેટલાક ડાઉન-રેગ્યુલેટેડ પણ હોઈ શકે છે. વિવિધ રોગો આ અસ્થિર કાર્બનિક સંયોજનોની વિવિધ પેટર્ન પેદા કરશે.
જો કે, જ્યારે આપણે આ પેટર્નને ઓળખીએ છીએ, ત્યારે આપણે ઇ-નાક દ્વારા શ્વાસ અથવા શ્વાસ બહાર કાઢવાની મદદથી રોગ શોધી શકીએ છીએ. VOC માપવા માટે E-Nose અનેક સેન્સરથી સજ્જ છે. ડો મોહન કહે છે કે સંશોધકો સ્વસ્થ લોકો અને ફેફસાના કેન્સરથી પીડિત લોકો પાસેથી VOC એકત્ર કરી રહ્યા છે અને તેની સરખામણી પણ કરી રહ્યા છે જે રોગનો સંકેત આપી શકે છે.
ફેફસાના કેન્સરને શોધવા માટે, વ્યક્તિએ માત્ર ઇ-નાક ઉપકરણમાં ફૂંકવું પડે છે એટલે કે શ્વાસ બહાર કાઢવો. ડો. મોહને કહ્યું કે આ ઉપકરણ ભારત જેવા વિકાસશીલ દેશોમાં લોકોને ફેફસાના કેન્સરની વહેલી તપાસ કરવામાં મદદ કરી શકે છે, કારણ કે અહીં ઘણા લોકો સુધી સ્વાસ્થ્ય સુવિધાઓ મોડી પહોંચે છે.
